लकडाउन, कोरोना सङ्कट र यसले बैंकिङ तथा समग्र अर्थतन्त्रमा पार्ने असर

ActPro Nepal

२९ जेठ, २०७७

839

विनोद आत्रेय

पूर्व कार्यकारी निर्देशक, नेपाल राष्ट्र बैंक

प्रबन्ध निर्देशक, बिएफआइएन (बैंकिङ फाइनान्स इन्स्योरेन्स इन्ष्टिच्युट अफ नेपाल)

लकडाउन र कोरोना सङ्कटको कारण सृजना भएको यस विषम परिस्थितिको असर नेपालका विभिन्न क्षेत्रहरुमा परेको छ । पर्यटन तथा होटल, निर्माण तथा पूर्वाधार, उत्पादन, आयातनिर्यात हुँदै बैंक तथा वित्तीय क्षेत्र सम्म पर्ने देखिएको छ ।

बैंकिङ क्षेत्रः

बैंकिङ तथा वित्तीय क्षेत्रमा यस सङ्कटले कसरी असर पार्छ भनेर बुझ्नको लागि हामीले सबैभन्दा पहिले बैंक के हो ? भन्ने कुरा बुझ्नु जरुरी रहन्छ । सामान्य रुपमा बुझ्दा बैंक भनेको डिपोजिटरले आफूसँग भएको पैसा सुरक्षित रहने विश्वास सहित हस्तान्तरण गर्ने संस्था हो । यसरी डिपोजिटरबाट संकलन हुन आएको रकमलाई बैंकले विभिन्न प्रयोगमा उपयोग गर्छ । बैंकले त्यही रकमको आधारमा विभिन्न प्रडक्टहरु निकाल्छ । विभिन्न तवरले उक्त रकम बढी मुनाफामूलक क्षेत्रमा लगानी गरी आफ्नो व्यवस्थापन मिलाएर संस्था मुनाफामै रहने गरी थप व्याज सहित वचतकर्तालाई आवश्यक पर्दा उक्त रकम फिर्ता गर्छ ।

नेपालमा विश्वव्यापी कोरोना सङ्कट र लकडाउनको कारण पूर्वअनुमान गरिएभन्दा करिब २० प्रतिशतले रेमिट्यान्समा कमी आउने आँकलन गरिएको छ । पछिल्लो समय नेपालमा करिब ६ खर्ब २६ अर्ब ९ करोड रकम बराबरको रेमिट्यान्स नेपालमा आएको छ । रेमिट्यान्सको जिडिपीमा २७.८ प्रतिशत योगदान रहेको तथ्यांक छ ।

बैंकमा पर्ने असरः

हाल बैंकले लगानी गर्ने वातावरण नभएकोले निक्षेप बढ्ने अवस्था भएर पनि कोरोनाको प्रभावको कारण रकमको माग समेत बढ्ने अवस्था छ । जसले गर्दा बैंकमा भएको निक्षेपले माग पूरा गर्न नसक्ने स्थिति आउन सक्छ । मानिसहरुसँग आयआर्यनका बाटाहरु बन्द भएका छन् । जसले गर्दा उनीहरुले बैंकमा रकम जम्मा गर्ने भन्दा पनि बैंकको आफ्नो खातामा भएको रकम प्रयोगमा ल्याई दैनिक खर्च चलाइरहेको अवस्था छ । यसको अलावा बैंकहरुले ब्याजदर समेत घटाएका छन् । जसले गर्दा बैंकहरुको आर्थिक वृद्धिदरमा यसले असर पु¥याउने देखिन्छ ।

घट्दै रेमिट्यान्सः

आर्थिक वृद्धिदरमा असरः

अहिलेको अवस्थामा कोरोना सङ्कटको कारण विश्वको आर्थिक वृद्धिदर माइनस ३ प्रतिशतमा रहने अनुमान अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले गरेको छ । यस्तो अवस्थामा विश्वका सबै देशहरु कसरी कोरोना संकटबाट आफ्ना नागरिकहरुलाई बचाउने र हाम्रो अवस्था जेनतेन धानिन सक्ने बनाउने भन्नेमा नै केन्द्रित छन् । जसले गर्दा हाम्रा विकासका गतिविधिहरु सुस्ताउने अवस्था छ ।

फर्किंदै विदेशिएका नेपालीहरुः

कामको लागि विदेशिएका नेपालीहरु ठूलो सङ्ख्यामा नेपालमा फर्कने अवस्था छ । परिस्थिति सहज भएसँगै रोजगारीको लागि विदेशिएका २५ देखि ३० लाख नेपालीहरु नेपाल आउन सक्ने आँकलन गरिएको छ । वैदेशिक रोजगारीबाट नेपालमा फर्कने युवाहरुको व्यवस्थापन कसरी गर्न सकिएला भन्ने कुरा नेपालको लागि नयाँ चुनौतीको विषय बनेको छ । कोरोना समापन पश्चात् पनि हाम्रो रेमिट्यान्स निकै नै घट्ने अवस्था छ । अहिले सम्म कोरोनाको भ्याक्सीन बन्न नसकेको अवस्थामा जति छिटो भ्याक्सिन विकास हुन सक्छ, त्यत्ति नै छिटो कोरोना सङ्कट नियन्त्रणमा आउने हुँदा त्यस पश्चात् मात्र हाम्रो अवस्था सहज हुन सक्छ ।

बैंकमा तरलताको अभाव हुन सक्छः

करिब अढाई महिना देखि नेपालका उद्योग व्यवसाय बन्द छन् । यसरी लामो समय बन्द रहेका उद्योग व्यवसायको लागि सञ्चालनमा आएपश्चात् वर्किङ क्यापिटलको आवश्यकता पर्नेछ । नियमित कारोबारको लागि आवश्यक पर्ने रकम समेत अभाव हुन सक्छ । यसको सिधा असर नेपालका बैंकहरुमा तरलतायुक्त रकम अभाव हुन सक्छ ।

यस्तो अवस्थामा उद्योग व्यवसाय सञ्चालनको लागि थप रकम आवश्यक पर्छ । यसको लागि नेपाल सरकार लगायत सबै देशहरुका बैंकहरुले बजारमा प्रयाप्त रकम फैलाउनुपर्ने जरुरी रहन्छ । सोही बमोजिम नेपालमा पनि राष्ट्र बैंकले सिसिआर दर घटाएको छ । जसको उद्धेश्य लगानीकर्ताको लगानी गर्न सक्ने क्षमता बढोस् र आत्मबल बढ्न सघाउ पुगोस् भन्ने हो । साथै फिक्स डिपोजिट रकम समेत ग्राहकले उपयोग गरी कर्जा लिन सक्ने व्यवस्था समेत अहिले गरिएको छ । साथै १ बर्षको फिक्स डिपोजिटमा राख्नेलाई पनि बैंकले कर्जा प्रदान गर्न सक्ने गरी व्यवस्था गरिएको छ । यसको साथै बैंकहरुले विगतमा रहँदै आएको ८०ः२० को सिसिडि अनुपातलाई बढाएर ८५ः१५ बनाउन आग्रह गरिरहेका छन् ।

सबल छन् नेपालका बैंकहरुः

नेपालमा अहिले निष्क्रिय कर्जा १.७ को हाराहारीमा छ । जुन दक्षिण एसियामा नै राम्रो अवस्था हो । यसलाई हेर्दा हाम्रो अवस्था राम्रो छ । जसले गर्दा उद्योगी व्यवसायीले रकम माग गरेको खण्डमा उपलब्ध गराउन तत्कालको लागि बैंकहरुलाई अप्ठ्यारो छैन ।

अहिलेको परिस्थितिले गर्दा असर पार्ने क्षेत्र भनेको कर्जा लगानी पनि हुन सक्छ । अहिले उत्पादन वृद्धि हुन नसकेको, घर बहाल, कर्मचारी लगायतका फिक्स खर्च त्यही रेसियोमा रहने तर आयआर्जन नहुने अवस्था रहेको कारण यसले समस्या सृजना हुन सक्ने देखिएको छ । लगानी र रोजगारी सृजनाको हिसाबले अगाडि रहेको होटल क्षेत्र अहिले पूर्ण रुपमा बन्द छ । होटल व्यवसायीहरु दशैं सम्म होटल सञ्चालन गर्न नसक्ने भन्दै आफ्ना पीडाहरु सार्वजनिक गरेका छन् । पर्यटकहरु नेपालमा नआएका र तत्काल आउने अवस्था समेत नरहेको अवस्थामा ती संस्थाले कसरी बैंकबाट लिएको लोन तिर्ने भन्ने प्रश्न पनि सृजना भएको छ ।

उत्पादनमूलक उद्योग, हवाई सेवाप्रदायक कम्पनी, निर्माण, कृषि, तालिम प्रदायक संस्थाहरु लगायत सबैजसो क्षेत्रहरु अहिले समस्यामा छन् । टेलिकम सेवाप्रदायक कम्पनी, हाइड्रोपावर (नेपाल विद्युत प्राधिकरणको मुख्य लाइनमा जोडिएका र विद्युत उत्पादन गरिसकेका आयोजना), खाद्यान्न, किराना पसल एवं सूचना प्रविधि लगायतका क्षेत्रहरुमा भने यसले त्यत्ति अप्ठ्यारो नपरेको हुन सक्छ । अप्ठ्यारोमा परेका उद्योगहरुले कर्जा तिर्न नसक्दा त्यसको असर बैंकलाई समेत पर्ने देखिएको छ ।

राज्यको ध्यान पुगेको छः

नेपालका उद्योगी व्यवसायीहरु समस्यामा रहेको बारे नेपाल सरकार जानकार छ । सोही बमोजिम व्यवसायीलाई परेको अप्ठ्यारो सम्बोधन गर्ने उद्देश्यले नै विभिन्न व्यवस्थाहरु गरेको छ । यसको उद्देश्य भनेको अप्ठ्यारोमा परेकालाई सहुलियत होस् भन्ने हो । नेपालका बैंकहरुले यस आर्थिक बर्ष अन्तरगत विगतका ८ महिना सम्म कमाइ गरेकै छन्, यस्ता बैंक जस्ता आर्थिक कारोबारमा संलग्न उद्योग नभई दीर्घकालिन रुपमा असर पर्ने क्षेत्रमा सहुलियत दिनुपर्छ भन्ने पक्षमा नेपाली बैंकहरु पनि छन् ।

बैंकिङ क्षेत्रमा दीर्घकालिन असरः

लामो समय यही अवस्था रहिरह्यो भने बैंकहरुको निष्क्रिय कर्जा बढ्नेछ । जसले गर्दा बैंकहरुले राम्रो नाफा गर्न सक्दैनन् । साथै मुनाफा वितरण गर्न सक्ने अवस्था बैंकको रहँदैन । यसबाट कतिपय अवस्थामा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरु समेत नोक्सानीमै जान सक्ने अवस्था पनि रहन सक्छ । बैंकहरु नोक्सानीमा गएको खण्डमा बैंक प्रति मानिसहरुको विश्वास घट्ने अवस्था समेत सृजना हुन सक्छ । जनताको डिपोजिटबाट चल्ने संस्था भएको कारण कर्जा नोक्सानी र लोनको रकम प्राप्त नभए बैंकलाई असर पर्ने अवस्था देखिन्छ । यसरी हेर्दा सप्लाइ चेनको रुपमा हाम्रो अर्थतन्त्रमा असर पर्न जानेछ ।

कर्मचारीको दृढता र प्रविधि विकासमा लगानी बढाउन जरुरी

अहिले हामी सबै त्रासमा छौं । जसले गर्दा हाम्रो आत्मविश्वास घटेको छ । यस्तो मनोवैज्ञानिक त्रासले हाम्रो उत्पादकत्व घटाउन सक्छ । यसलाई विचार गर्दै नेपाली बैंकहरुले नयाँ प्रविधिमा आधारित सेवा, तालिम तथा सीप विकासको लागि प्रयाप्त लगानी गर्नु जरुरी छ । कर्मचारीले घरबाटै काम गर्नुपर्दा सेवालाई प्रभावकारी बनाउन उनीहरुको साहस र जाँगर बढाउन सकिने उत्प्रेरक कार्यक्रम निकै नै प्रभावकारी बन्न सक्छन् ।

वीमामा असर

राष्ट्रिय वीमा वोर्डले कोरोना वीमा सम्बन्धी कुरा उठान गरेको छ । तैपनि यसको कार्यान्वयन प्रभावकारी हुन सकेको छैन । सबै वीमा सेवाप्रदायक संस्थाहरु बन्द छन् । कारोबार भएको छैन । जीवन वीमा पनि लक्ष्य बमोजिम हुन सक्ने अवस्था छैन । वीमितले आयआर्जन भएमात्र वीमा नवीकरण गर्ने हो । प्रयाप्त पुँजी भएको खण्डमा मात्र वीमा गरिने हो । यसरी हेर्दा अहिलेको परिस्थितिले वीमा क्षेत्रमा पनि ठूलो असर पर्ने देखिन्छ ।

माइक्रोफाइन्समा असर

माइक्रोफाइनान्स अन्तरगत साना पसलेहरुलाई यस संकटले असर पर्ने देखिएको छ । तरकारी खेती, बाख्रापालन, फलफूल खेती, डेरी लगायतका व्यवसाय अहिले ठप्प छन् । न त सहजै कर्मचारीले पनि सामुहिक वैठक सञ्चालन गर्ने अवस्था नै छ । यसरी लघुवित्त अन्तरगत पर्ने अधिकांश कार्य बन्द भएको कारण समयमा कर्जा उठ्न समस्या सृजना हुने निश्चित छ । यस्तो अवस्थालाई विचार गर्दै लघुवित्त संघले पनि १ बर्ष रकम भुक्तानीको लागि समय थपिदिनुपर्छ भनेर आग्रह गरेको छ । साथै समस्यामा परेका व्यवसायीहरुसँग प्रत्यक्ष वार्ताको माध्यमबाट बैंक तथा लघुवित्त सेवाप्रदायक संस्थाले थप कर्जा तथा अन्य प्राविधिक सहयोग गरेर नयाँ तवरले अघी बढाउनु जरुरी छ ।

कोरोना संकटले सिकाएका पाठः

यस संकटले हामीलाई परनिर्भर नहोऔं भन्ने मुख्य पाठ सिकाएको छ । नेपालमा काम गर्न हिच्किचाउने नेपाली पनि विदेशमा सहजै काम गर्न तयार हुने अवस्था अहिले सम्म छ । जुन गलत हो । तर अब भने हामीलाई आत्मनिर्भरताको बाटोमा अघी बढ्न यस संकटले प्रोत्साहित गरेको छ । नेपालमा गर्ने हो भने हरेक कुरा सम्भव छ । यसकारण म पनि भन्छु कि नेपालमा नै रहेर कृषि कार्य गरौं । नेपाली बनौं, स्वदेशी वस्तुकै प्रयोग गरौं । आफैंले तरकारी उत्पादन गर्ने प्रयाश गरौं । हाम्रो नेपाल प्राकृतिक रुपमा पनि सुन्दर छ । हामीसँग जे छ त्यसको सदुपयोग गरौं । प्रकृतिको यस किसिमको सुन्दरताको उपयोग गरौं । पर्यटनमा नयाँ फस्टाउन सक्ने क्षेत्रको पहिचान गरी त्यसमा काम गरौं ।

नेपालका अबका सम्भावना

६ सिजन भएको नेपाल निकै प्राकृतिक रुपमा राम्र्रो र सुन्दर देश हो । क्यानडामा ४ महिना हिउँ परेर काम गर्न समस्या पर्छ । नेपाल स्वस्थ हावापानी भएको देश हो । हेर्दा सुन्दर छ । यस्तो सम्भावनायुक्त देशमा सानासाना कुरा समेत बाहिरबाट ल्याउनुपर्ने अवस्थालाई कम गरौं । नेपालकै गाउँमा उत्पादन हुने वस्तु शहर ल्याउँ । मुस्ताङको स्याउ, गुल्मीको सुन्तला र कफीको सही तवरले सदुपयोग गरौं । साथै यी उत्पादनमा प्रविधिको प्रयोग गरेर थप प्रशोधन सहित भ्यालु एड गर्ने प्रयाश गरौं । लामो समय नबिग्रने बनाउन उपयुक्त प्रविधि प्रयोग गरौं । कामको आत्मसम्मान गरौं ।

सरकारको दायित्व

सरकारसँग यथेष्ट पैसा छैन । सरकारले आफूसँग भएमात्र सहुलियत दिने हो । अन्तर्राष्ट्रिय जगतबाट सहुलियत रकम हामीले संकलन गर्ने राजस्वबाट प्रदान गर्ने हो । लोनको जिडिपी रेसियो नेपालमा अहिले ३० प्रतिशत मात्र छ । जुन अन्य अन्य देशको तुलनामा कम भएपनि त्यो तिर्नैपर्ने लोन हो । धेरै लोन लिनु पनि राम्रो उपाय होइन ।

अबको विकल्प

अहिलेको हाम्रो पहिलो प्राथमिकता कोरोना नियन्त्रण र जीवन सुरक्षित राख्न नै केन्द्रित हुनु जरुरी छ । यसको लागि हामीले विशेष तवरले स्वास्थ्यमा प्रयाप्त लगानी गर्नु जरुरी छ ।

यसको अलावा अर्थतन्त्र चलायमान बनाउने कार्य हाम्रो लागि अर्को महत्वपूर्ण कार्य हुनेछ । कठिन परिस्थितिको कारण अहिले राज्य समस्यामा छ । लकडाउन गर्दा अर्थतन्त्र कमजोर बन्ने अवस्था छ भने खोल्दा संक्रमण बढ्न सक्ने अवस्था छ । यस्तो अवस्थामा हामी आफैं जसरी हुन्छ सुरक्षित रहेर काम गर्न सचेत जरुरी रहन्छ । हामी सबै सचेत रहने हो भने कोरोना नेपालमा महामारीको रुपमा फैलिन सक्दैन । महामारीको रुपमा कोरोना फैलियो भने हामी सबै समस्यामा पर्नेछौं, यसकारण राज्यले बनाएका नियमहरु पालना गर्दै हामी आफू पनि बचौं, अरुलाई पनि बचाउँ । यसमा नै हामी सबैको कल्याण हुनेछ ।

एक्ट प्रो नेपालमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला। फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । हाम्रो *युटुब च्यानल पनि हेर्नु होला।